Μέσα στο πέρασμα των αιώνων πολλοί συγγραφείς, ερευνητές και φιλόσοφοι αναγνώρισαν την μοναδικότητα της τέχνης ως αντιφατική και διαφορετική από άτομο σε άτομο και από πολιτισμό σε πολιτισμό. Αναλογιζόμενος κάποιος τις θεωρίες που αναφέρθηκαν στην έννοια της τέχνης θα μπορούσε να επισημάνει ότι το κύριο ερώτημα όλων αυτών ήταν τι είναι ακριβώς τέχνη.
Στην νοσηλευτική αντίστοιχα η Nightingale (1859), αναφέρθηκε σε ποιότητες όπως η υγεία και η ομορφιά αναλύοντας τις μέσα από μία αισθητική προσέγγιση υποστηρίζοντας ότι, η νοσηλευτική αποτελεί τέχνη και πως αν είναι μορφή τέχνης απαιτεί την ίδια επίπονη αφοσίωση και προετοιμασία που απαιτεί και η εργασία ενός γλύπτη ή ενός ζωγράφου γιατί αυτό με το οποίο έχει να κάνει είναι το ζωντανό σώμα, το ναό του θεού και κατέληξε ορμώμενη από την αγάπη της για αυτήν να την χαρακτηρίσει όχι μόνο ως τέχνη αλλά ως την καλύτερη από τις καλές τέχνες.
Παρόλα αυτά η γνώση της νοσηλευτικής και η μελέτη της με όρους που χαρακτηρίζουν τις καλές τέχνες προϋποθέτει ένα σαφή ορισμό του τι ακριβώς είναι τέχνη τι είναι δηλαδή αυτό το γνώρισμα που χαρακτηρίζει ένα έργο ή μία δεξιότητα ως τέχνη.
Σύμφωνα με την Sheppard (1986) στοιχεία που καθορίζουν την τέχνη είναι η μίμηση, η έκφραση και η φόρμα. Η ίδια μίλησε επίσης και για την ποιότητα του ωραίου ως το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της τέχνης
Στην νοσηλευτική, η προσπάθεια να αναγνωρίσει τον εαυτό της ως τέχνη είναι αποτέλεσμα της αίσθησης ότι η ανθρωπιστική της φύση εξαιτίας της ραγδαίας ανάπτυξης της τεχνολογίας βρίσκεται σε κίνδυνο. Βέβαια, η δυσκολία να δοθεί ένας ακριβής ορισμός στο τι είναι τέχνη δυσκολεύει ακόμη περισσότερο κάθε προσπάθεια να αναλυθεί η νοσηλευτική μέσα από όρους που αφορούν την φιλοσοφία της τέχνης. Η δυσκολία αυτή διαφαίνεται στην άποψη που διατυπώθηκε από την Mallison (1993), ότι η νοσηλευτική όπως ο χορός ή ένας ζωγραφικός πίνακας δεν αποτελεί τέχνη που μπορεί να εκφραστεί με λέξεις. Είναι κατά ένα μέρος κίνηση και αίσθηση που μεταδίδεται μέσα από εκφράσεις του προσώπου, από χειρονομίες, μέσα από άγγιγμα σιωπές, χρονικές εναλλαγές και προθέσεις. Προσπάθειες να περιγραφεί και να εξηγηθεί με τον γραπτό ή τον προφορικό λόγο είναι σαν να κυνηγάς πεταλούδες, είναι πολύ πιο όμορφες κινούμενες στο περιβάλλον παρά παγιδευμένες σε κάποιο δίκτυ λέξεων…
Ας κάνουμε όμως έστω μία μικρή απόπειρα να εξερευνήσομε με τον λόγο την νοσηλευτική μέσα από όρους που αφορούν και χαρακτηρίζουν την τέχνη εφόσον ο λόγος αποτελεί το κύριο μέσο να προσεγγίσεις και να μεταδώσεις γνώσεις απόψεις και ιδέες σε μία αίθουσα συνεδρίων ανακαλύπτοντας αν όχι την εικόνα τουλάχιστον ένα μέρος του όλου που προκαλεί και αξίζει τον προβληματισμό μας.
Πολλά έργα τέχνης μιμούνται ή με την ευρύτερη έννοια αναπαριστούν στοιχεία του πραγματικού κόσμου. Για παράδειγμα ένας πίνακας του Constable άγγλου ζωγράφου των αρχών του αιώνα, όπως αυτός που βλέπετε (Hay Wain) εμφανίζει την πιστή απεικόνιση μίας αγγλικής εξοχής. Μέρος του ενδιαφέροντος και του θαυμασμού που εκφράζουν οι άνθρωποι μπροστά σε ένα τέτοιο έργο οφείλεται στο γεγονός ότι τους αρέσει να αναγνωρίζουν ένα μέρος που ήδη γνωρίζουν ως ίδιο με αυτό που δείχνει ο πίνακας του Constable.
Στην νοσηλευτική αντίστοιχα, η νοσηλεύτρια που ταΐζει ένα ασθενή με εγκεφαλικό ίσως προσπαθεί με ήρεμες κινήσεις που δείχνουν σιγουριά να τον ταΐσει τόσο αργά όσο χρειάζεται για να του δώσει τον χρόνο να καταπιεί ώστε να μην πνιγεί ή να μην λερώσει τα ρούχα του. Μιλώντας του μπορεί να ενσταλάξει στην καρδιά του ασθενή την ελπίδα και την αποφασιστικότητα που χρειάζεται για να επιτύχει μία γρήγορη ανάρρωση και να τον διδάξει ή να του δώσει τις πληροφορίες εκείνες που θα ανακουφίσουν και θα διώξουν το άγχος που προκαλεί η άγνοια για την ασθένειά του. Με το άγγιγμα της η νοσηλεύτρια, εκφράζει σιωπηρά ότι νοιάζεται για αυτόν με ένα μοναδικό τρόπο που τον βοηθάει ασυνείδητα να αποκαταστήσει την αξιοπρέπεια του και να εκτιμήσει την εικόνα του εαυτού του. Η νοσηλεύτρια δηλαδή προβάλλει, μιμείται μία εικόνα ενός ιδεώδους υγείας που παρακινεί τον ασθενή να επιτύχει στο μέγιστο δυνατό βαθμό την ανεξαρτησία του
Παρόλα αυτά η μίμηση δεν αποτελεί το μοναδικό χαρακτηριστικό που προσδιορίζει την τέχνη. Σύμφωνα με την Sheppard, η έκφραση αποτελεί και αυτή μία από τις πηγές που ορίζουν τις αισθητικές αξίες. Ένας καλλιτέχνης εκφράζει συναισθήματα και προσπαθεί να μεταδώσει τα συναισθήματα αυτά στους αποδέκτες όποιοι και αν είναι αυτοί ακροατές ή θεατές. Στη νοσηλευτική έκφραση θα μπορούσε να είναι η αισιοδοξία η ιδέα της φροντίδας, ή η ιδέα της συμπαράστασης στον ασθενή. Όταν μία νοσηλεύτρια βρίσκεται δίπλα στον ασθενή δημιουργεί ένα περιβάλλον θεραπευτικό, μέσω της γλώσσας του σώματος, του αγγίγματος της,, της συζήτησης που έχουν οι δύο τους ή απλά μόνο με την φυσική της παρουσία δίπλα σε αυτόν, ως ακροατής των φόβων και των συναισθημάτων του. Ασήμαντα καθήκοντα όπως να τακτοποιήσει τα σεντόνια του ασθενή λαμβάνονται από τον ίδιο ως ενδείξεις φροντίδας και η νοσηλεύτρια δεν κάνει τίποτε άλλο από το να εκφράζει ασυνείδητα αγάπη, ενδιαφέρον ηρεμία, ελπίδα και φροντίδα για εκείνον.
Δεν αποτελεί όμως μόνο η έκφραση σημείο αναφοράς για να χαρακτηριστεί κάτι ως έργο τέχνης.
Ο συνδυασμός των υλικών, η διάρθρωσή τους σε μία πολυδιάστατη και περίπλοκη ενότητα η οποία εγείρει δυνατά συναισθήματα το χαρακτηριστικό δηλαδή της φόρμας σε μία αισθητική προσέγγιση της τέχνης παρουσιάζεται μέσα από την λογοτεχνία ως ένα ακόμη στοιχείο που μπορεί να σηματοδοτήσει την τέχνη και τα έργα της.
Ο θαυμασμός των ανθρώπων για το άγαλμα της Αφροδίτης της Μήλου οφείλεται στην ομορφιά που αυτό αντιπροσωπεύει . Ομορφιά που αναλύεται στην ισορροπία των γραμμών και των σχημάτων και στην αρμονία των συνδυασμών σε κάθε λεπτομέρειά του που συνθέτει ένα σύνολο αισθητικής τελειότητας. Σύμφωνα με την Langer, η αρχή της φόρμας, του σχήματος δηλαδή, είναι ο τρόπος με τον οποίο κάτι συγκεντρώνεται σε ένα συμπαγές σύνολο που εκφράζει φανταστικά η ρεαλιστικά σύνολα σχέσεων μερών ή σημείων ή ακόμη και ποιοτήτων ή συμβάντων μέσα στο ίδιο το σύνολο που και αυτό με την σειρά του αναπαριστά κάποια άλλα σύνολα των οποίων τα στοιχεία έχουν ανάλογες σχέσεις.
Ένα μουσικό κομμάτι για παράδειγμα δημιουργείται μέσα από την σύμπραξη διαφορετικών μουσικών οργάνων και εμπεριέχει ρυθμό, μελωδία, και διαστήματα από σιωπές και νότες που συνθέτουν ένα σύνολο μία φόρμα τέχνης. Αντίστοιχα στην νοσηλευτική κάθε θεωρία και κάθε θεωρητικό μοντέλο φροντίδας αποτελεί με την ορολογία της τέχνης μία φόρμα. Θεωρίες νοσηλευτικές που διαφέρουν ανάλογα με των αριθμό των στοιχείων που περιέχουν και τις σχέσεις των στοιχείων αυτών, τα χαρακτηριστικά τους και την πολυπλοκότητα που παρουσιάζουν.
Μία άλλη διάσταση της τέχνης είναι η έννοια του ωραίου, αντιφατική και πολυδιάστατη ακολουθεί την διαφορετικότητα και την μοναδικότητα της αντίληψης του κάθε ατόμου. Σύμφωνα με πολλούς θεωρητικούς της τέχνης, ωραίο αποκαλούμε την απόλυτη αντίληψη που μας προκαλεί ευχαρίστηση. Απλός ορισμός της ομορφιάς που εμπεριέχει δύο απόψεις. Η μία , ότι τα όμορφα πράγματα δίνουν ευχαρίστηση και η άλλη, ότι όχι όλα τα πράγματα που δίνουν ευχαρίστηση θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως όμορφα αλλά μόνο εκείνα που προκαλούν ευχαρίστηση με την πρώτη ματιά.
Στην νοσηλευτική η άμεση αντίληψη, ή πρώτη δηλαδή ματιά είναι η έννοια της φροντίδας που αποτελεί την ψυχή της νοσηλευτικής πρακτικής.
Σε κάθε νοσηλευτική πράξη υπάρχει η ιδέα του ωραίου που είτε φανερώνεται μπροστά στα μάτια μας είτε παραμένει κρυμμένη πίσω από μικρά καθημερινά καθήκοντα. Η νοσηλεύτρια μεταμορφώνει όλα αυτά τα μικρά ασήμαντα πράγματα σε κυρίαρχα στοιχεία ομορφιάς έχοντας ως σκοπό όχι να θεραπεύσει αλλά να επουλώσει αν μπορούμε να αποδώσουμε έτσι την διαδικασία αυτή κατά την οποία μεταγγίζει στον ασθενή της δική της αντίληψη για την υγεία. Η έννοια της φροντίδας στην νοσηλευτική είναι αντίστοιχα η έννοια του ωραίου σε μία τέχνη μέσα από την οποία μοιράζεται και νοιάζεται μαζί με τον ασθενή για τον ίδιο τον ασθενή.
Στην τέχνη πολύ συχνά κάτι που αξίζει την εκτίμηση και τον θαυμασμό μας μπορεί να περάσει απαρατήρητο μέχρι να βρεθεί κάποιος, να εκτιμήσει την ομορφιά την οποία εμπεριέχει βλέποντας το από διαφορετική αντιληπτική προοπτική. Θα μπορούσε λοιπόν κανείς να προσέξει ότι κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στην νοσηλευτική. Όσο πιο καλή είναι μία νοσηλεύτρια στην εργασία της τόσο λιγότερο ένας παρατηρητής ή ακόμη και ο ίδιος ο ασθενής αναγνωρίζει με ακρίβεια τι είναι αυτό που έκανε εκείνη και δημιούργησε την πραγματική διαφορά.
Για παράδειγμα, μία νοσηλεύτρια που πλένει ένα ασθενή εκφράζει μία σιωπηλή τέχνη φροντίδας πολλές φορές αθέατη στο νόημα της ακόμη και στον ίδιο τον ασθενή. Η πράξη της αυτή περιλαμβάνει πολλά περισσότερα από ένα απλοποιημένο μηχανιστικό καθήκον. Κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει βέβαια ότι η συγκεκριμένη πράξη θα μπορούσε να γίνει από τον καθένα όπως από μητέρες συγγενείς ή κάποιον άλλο. Όμως εδώ υπάρχει μία σημαντική διαφορά όταν μία δεξιοτέχνης νοσηλεύτρια επιτελεί αυτή την δραστηριότητα
Μέσα από την τέχνη της φροντίδας η νοσηλεύτρια αποκαθιστά την εμπιστοσύνη ανάμεσα σε εκείνη και τον ασθενή. Μπορεί με τις γνώσεις που κατέχει να παρατηρήσει σημάδια αθέατα για κάποιον που δεν διαθέτει την επαγγελματική της αντιληπτικότητα. Να ελέγξει την κινητικότητα του και την αντίληψή του για τον πόνο που πιθανόν βιώνει να κατανοήσει την ψυχολογική κατάσταση στην οποία βρίσκεται να αναγνωρίσει σημεία ασθένειας ή ανάρρωσης στο σώμα και στην ψυχή του. Χρησιμοποιεί το χρόνο και τον χώρο, την φωνή, το άγγιγμα, την σιωπή και την έκφραση του προσώπου της για να απομακρύνει ήρεμα κάθε δυσανεξία του ασθενή επαναφέροντας σταδιακά μία αναγεννημένη οντότητα του που διαθέτει την θέληση να αποκτήσει αυτό που εκείνος θεωρεί υγεία..
Βέβαια κάθε αντικείμενο ή δεξιότητα τέχνης δεν είναι αποκομμένο και ανεξάρτητο από την εποχή και τις κοινωνικές συνθήκες μέσα από τις οποίες προέρχεται και αναπτύσσεται. Κάθε έργο τέχνης δεν είναι τίποτε άλλο παρά η αντανάκλαση και το αποτέλεσμα της ανθρώπινης προσπάθειας που διαφοροποιείται και αναπτύσσεται μέσα από την χρονική στιγμή που το δημιούργησε. Στους ίδιους πολιτισμούς που δημιούργησαν τέχνη αναπτύχθηκε σταδιακά και η νοσηλευτική.
Η βελτίωση της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία η επίδραση μεγάλων θεωρητικών της νοσηλευτικής και η ανάπτυξη της τεχνολογίας επιτάχυναν την ανάπτυξη της νοσηλευτικής. Ο πυρήνας της νοσηλευτικής, η τέχνη του θεραπεύω και νοιάζομαι για σένα κρυμμένη ή φανερή παρά τις εξελίξεις της τεχνολογίας παραμένει αναπόσπαστο και κυρίαρχο συστατικό του όλου που απαρτίζει αυτό που ονομάζουμε νοσηλευτική.
Ιστορικά οι νοσηλεύτριες ξεπέρασαν εμπόδια και αντιμετώπισαν προκλήσεις για να επιτύχουν τον ένα και μοναδικό τους στόχο. Η ομορφιά της τέχνης τους ήταν και είναι η αφοσίωση στο ανθρώπινο είδος και η προσπάθειά τους να διαμορφώσουν μία κοινωνία που το αγαθό της υγείας προσφέρεται σε όλους αυτούς που το έχουν ανάγκη.
Κάποιος ίσως ενδόμυχα τελικά παραδεχτεί ότι η αναζήτηση και η αποκατάσταση της υγείας στην νοσηλευτική όπως ανάλογα η αναζήτηση αυτού που ευχαριστεί στην τέχνη δεν είναι παρά η προσπάθεια από άλλη οπτική γωνία και των δύο να καλύψουν όλες τις ανάγκες και τις πλευρές της μοναδικότητας των ανθρώπων. Παρόλα αυτά είναι δύσκολο να συλλάβουμε την ολότητα της νοσηλευτικής σε μία ομιλία που είχε ως σκοπό να φωτογραφίσει την ομορφιά της μέσα από την ομορφιά της τέχνης παρά να αναζητήσει μία ξεκάθαρη απάντηση του τι τελικά είναι νοσηλευτική.
Κανείς ποτέ όπως αναφέρει η Donahue ιστορικός και θεωρητικός της νοσηλευτικής, με την πένα ή στον καμβά δεν θα μπορέσει να συλλάβει ολοκληρωτικά την αλήθεια της τέχνης και το πνεύμα της φροντίδας της νοσηλευτικής. Γιατί και τα δύο αναζητούν έκφραση.
Μ. Ροβίθης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου